Historische wandel-/fietsroute RAAF-dorpen
Ontdek de historie van Ravenswoud, Appelscha, Appelscha-Boven en Fochteloo en wandel of fiets (delen) van de in totaal ruim 65 kilometer lange route langs meer dan zeventig objecten door de vier dorpen. Deze route neemt je mee door de geschiedenis van de dorpen met aandacht voor het tijdperk van de vervening, de Tweede Wereldoorlog en de typische dorpsberoepen.
Het geheel telt vijf afzonderlijke wandel- en fietsroutes, ook naar wens te combineren. De routes zijn voorzien van informatieborden.
Wie een route in delen wil opsplitsen kan het best gebruik maken van deze link.
Dit ga je zien
Boerestreek 23
8426 BN Appelscha
Tourist Info Appelscha
Op ons informatiekantoor van Tourist Info Appelscha/ Z.O. Friesland treft u tal van informatie aan om uw vakantie compleet te maken. U kunt denken aan prachtige fietsroutes, wandelkaarten, informatie over bezienswaardigheden en leuke souvenirs. Loopt...
Boere(n)streek
Voor het eerst werd Appelscha als Appels genoemd in 1247. Het telde toen vier boerderijen. In de 17e eeuw was Appelscha bekend onder de naam Appelsche en telde het centrum “de huidige Boerestreek” dertien boerderijen.
Eksteurswoningen
Een woning met een licht elitaire uitstraling ten opzichte van de armoedige woonsteden van turfgravers en boerenlandarbeiders. Deze woning haalde het niet bij de herenhuizen uit die tijd.
Keuterboerderijtje
Een rijksmonument uit de tweede helft van de 19e eeuw. Een eenvoudige behuizing met een enkelvoudig zadeldak met open oudhollandse pannen.
Modelboerderij
Deze boerderij is gebouwd als modelboerderij in 1914. Het is een rijksmonument. Opdrachtgevers waren de financiers O. en F. van den Bosch, die verschillende boerderijen in de omgeving bezaten.
Oorlogsmonument
In het parkje tussen de oeroude Bruggelaan en de nieuw aangelegde bochtafsnijding staat het Oorlogsmonument ter nagedachtenis aan het Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog, in het bijzonder de gevallenen in Appelscha.
Café Hulst
In deze nog nauwelijks herkenbare boerderij uit 1881 werd het vroegere “café Wed. R. Zwart” gerund. In 1921 aanmerkelijk verbouwd tot café-restaurant door de toenmalige nazaat en uitbater, Jan Zwart. Het etablissement heette toen Café Zwart.
Café Hulst
In deze nog nauwelijks herkenbare boerderij uit 1881 werd het vroegere “café Wed. R. Zwart” gerund. In 1921 aanmerkelijk verbouwd tot café-restaurant door de toenmalige nazaat en uitbater, Jan Zwart. Het etablissement heette toen Café Zwart. Deze uitspanning is vooral ook bekend door de stakingsbijeenkomsten eind 19e eeuw.
Janke van Vondel, oud 64 jaar, arbeidster uit Appelscha, is de enige vrouw die in de parlementaire enquête over de veenderijen – zowel in Fryslân, Groningen als Drenthe – aan het woord komt. Zelf werkt ze niet meer in het veen, dat kan ze niet meer. Maar tot haar zestigste heeft ze dat altijd gedaan. Ze geeft de commissie onomwonden haar mening. “Waar is de plaats der vrouw? Thuis! Dan kregen de kinderen betere opvoeding en beter onderwijs. Nu eens verbrandt er een kind, dan weder verdrinkt er een. Dat kan voorkomen worden.” Een dergelijk citaat geeft reeds aan hoe erbarmelijk de omstandigheden waren waaronder destijds mannen, vrouwen en kinderen in de Ooststellingwerver venen hun werk moesten verrichten. Het ging om lange werkdagen, zwaar werk en slechte verdiensten, waarbij de lonen niet vooraf waren vastgelegd. De arbeiders wisten niet precies wat ze het komend veenseizoen zouden verdienen en legden zich er bijvoorbeeld knarsetandend bij neer dat turven per stok werden gerekend, zonder te weten wat deze maat officieel inhield.
Ook de vakbondsredevoeringen van Pieter Jelles Troelstra in Café Zwart zijn legendarisch. En ook diens bemoeienis met de broodstaker Bruinsma is een bekend gebeuren. Troelstra zou in 1893 met de Appelschaster veenarbeiders te maken krijgen, toen hij Bruin Tjibbes Bruinsma voor de rechtbank verdedigde. Deze was voor zijn optreden bij de stakingen van 1888 uit zijn huis gezet, zou de eerstvolgende jaren in zijn eigen dorp geen werk meer vinden en moest eerst in de Drentse venen en daarna in Duitsland zijn brood verdienen. Voor zijn interventie bij de armmeesters – hij zou de armvoogd hebben gedwongen brood te geven en een veldwachter met de dood hebben bedreigd – kreeg hij 15 maanden cel, de briljante verdediging van Troelstra ten spijt. Het gevolg was wel, dat progressieve liberalen zich gingen bemoeien met de armoede in Friesland en de vervolging van socialisten en arbeiders- en stakingsleiders. Ook hier: resultaat op langere termijn.
Stokersverlaat
De Opsterlandse Compagnonsvaart is genoemd naar “De Gezamenlijke Compagnons van de Opsterlandsche en Ooststellingwerfsche Veenen en Vaerten”, kortweg de “Compagnons” geheten. Deze betrof feitelijk...
Sluiswachterswoning
Toen in 1819 de aanleg van de Opsterlandse Compagnonsvaart was gevorderd tot Appelscha en de sluis bij café Hulst voor de sluiswachter. De eerste pachter van deze woning was Gerrit Jeen Stoker....
Meelfabriek
Voormalige meelfabriek. Tegenwoordig is A.J. Mulder Dier & Tuin gevestigd in de oude fabriek.
Tjioemboeloeit– Woonhuis en opslagschuur voor kunstmest
Rond 1867 werd er nabij de sluis Stokersverlaat een groot huis met schuur gebouwd. Omdat de veengronden rond Appelscha na het afgraven bemest moesten worden om er gewassen op te kunnen telen,...
Zuivelfabriek De Landman
Van turf naar boter De toepassing op grotere schaal van kunstmest in de loop van de 19e eeuw werd mogelijk via de nieuwe vaarwegen. Het bracht de omzetting naar bruikbare...
Veenbaaswoning
De ‘Gezamenlijke Compagnons van de Opsterlandsche en Ooststellingwerfsche Veenen en Vaerten’ traden niet zelf op als verveners. In het algemeen verkochten zij het aanwezige veen aan particuliere...
Woning Heeren Compagnons
De gevelsteen in de voorgevel zegt het al: gebouwd in 1916 in opdracht van de “N.V. Gezamenlijke Compagnons van de Opsterlandsche en Ooststellingwerfsche Veenen en Vaerten”. De...
Monument Melkstaking Tweede wereldoorlog
De aanleiding voor de spontane landelijke staking was de bekendmaking op 29 april 1943 dat Nederlandse oud-militairen die gevochten hadden in 1940 zich moesten melden om te gaan werken in Duitsland...
Woning in traditionele stijl
In het eerste deel van de 20e eeuw, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog, heerste in Appelscha en wijde omgeving nog grote woningarmoede onder de veen- en bosarbeiders. Er waren nog veel grote...
Karakteristieke woning
De weduwe van veenbaas Gerrit Hanzes Stoker was Wytske Hendriks Reinders. Zij liet in 1911 dit woonhuis bouwen, uitgevoerd naar ontwerp van architect P.J. Kramer uit Smilde.
Postagentschap
Eeuwenlang was post er alleen voor de rijken en machtigen. In de nasleep van de Franse revolutie werd de post gedemocratiseerd. In Nederland gebeurde dit vanaf ongeveer 1799. Het...
Compagnonshotel
In de loop van de 19e en zeker in de 20e eeuw werd Appelscha een steeds interessanter recreatieoord voor vakantiegangers en dagjesmensen. De uitgestrekte bossen, de heidevelden en het Aekingerzand...
Sluiswachterswoning
Binnen de bebouwde kom van Appelscha bevinden zich in de Opsterlandse Compagnonsvaart twee sluizen, ook wel “verlaten” genaamd. Aangezien het land vanaf Drenthe in westelijke richting steeds lager is...
Het Cachot
Tot in de 16e eeuw was een gevangenis eigenlijk een huis van bewaring, waar misdadigers wachtten op het vonnis in de vorm van lijfstraffen, verbanning of doodstraf. In de periode die daarop...
Augustinus-State
Naar de tekst van Siebe Oosterloo: Er zijn in de loop der jaren in Appelscha met enige regelmaat beeldbepalende panden verdwenen. Slechts de fotokaarten roepen bij de inwoners vele herinneringen...
De Schutse Appelscha
Appelscha in de 13e eeuw bestond uit de vier boerengemeenschappen Boerestreek, Aekinga, Terwisscha en de Bult. In die tijd waren kerkbelijdenissen Rooms-Katholiek. Voor het stichten van een...
Monument De Veenwerker
Het moeizame en zware werk van het turfsteken, -stapelen en -keren, laden en vervoeren werd in een ongezonde omgeving gedaan tegen een hongerloon.Dit beeld is in 1962 geplaatst om deze werker, vaak...
De Scheper
Een andere gebruikelijke benaming voor schaapherder is “scheper”. Appelscha hield al in zeer oude tijden schapen en schaapskuddes werden geleid door schepers. Mest was zeer noodzakelijk voor de ontginning...
Voormalige Huisartsenpraktijk
Kort na de Grote Oorlog (Eerste Wereldoorlog, 1914–1918, 9 miljoen gesneuvelden) ontstond de “windvlaag des doods”. De Spaanse griep was een pandemie en een menselijk drama van ongekende omvang met...
Voormalig kampeerboerderij Jongsma
In de tijd dat boerenbedrijven ontstonden nadat de turf gewonnen was, nam aan het eind van de 19e eeuw het aantal toe. De kavels werden gehuurd, gepacht of gekocht van de landeigenaren, de Heeren...
Monument Marinus van Emst
Dit plekje bij het Van Emstplein en aan de Van Emstweg is sinds 12 augustus 2004 de plaats geweest voor de hierboven afgebeelde herdenkingsplaquette (Plaatselijk Belang Appelscha, onthuld door...
Hoolten Klinte & de Bosberg
“Klinte” staat voor schuurtje, optrekje, veelal schamel en goedkoop. “Hoolten”: van hout gemaakt is een factor op zich. In 1959 is het gebouwtje met enkele vooraanstaande inwoners van Appelscha...
Openluchttheater De Koele en Bergfeesten
Bekend zijn de zogenaamde “Bergfeesten” voor de veenarbeiders, op initiatief van F. van den Bosch namens De Compagnons. Ten zuiden van waar nu het openluchttheater de Koele ligt, tegen de Bosberg...
Sanatorium Beatrixoord
U staat hier voor de ingang van een complex waar de woon- en zorggemeenschap op antroposofische grondslag voor volwassenen met verstandelijke beperking OlmenEs én waar ook één van de gereatrische...
Oorlogsmonument Anarchisten
U staat hier in de buurt van het terrein ‘Tot Vrijheidsbezinning’, waar al vanaf 1931 door de Anarchistische Jongeren Beweging “Pinksterlanddagen” werden georganiseerd. Tot...
Trefkerk Appelscha
Ter vervanging van een in 1903 afgebrande kerk (uit 1869) die gewijd was aan Nicolaas, werd in 1903 een recht gesloten zaalkerk gebouwd naar plannen van P.J. Kramer. De kerk heeft sinds 2002...
Voermanshuis
Net buiten het Friese Appelscha ligt een stuk onbegroeid, stuivend zand genaamd De Kale Duinen. Geen zee te bekennen, tòch duinen. De stuifzanden Kale Duinen, ook wel Aekingerzand genoemd, zijn...
Us Blau Hiem
Dit deel van het Diever Veld, waar de turfwinning en ontginning tot cultuurgrond in de 19e en begin 20e eeuw tot ontwikkeling kwam, werd de “Oude Willem” genoemd. Aan de zandweg van Appelscha...
Werkschuur Staatsbosbeheer
U staat hier voor de werkschuur van Staatsbosbeheer. Een werkplaats die geschiedenis meedraagt: immers, in de 19e eeuw verkocht de Nederlandse staat woeste gronden. Dat werd mogelijk door de Domeinwet...
Boerderij Oude Willem
Het Drents-Friese grensgebied bestond rond 1800 voornamelijk uit uitgestrekte veengebieden. Waarbij de ‘Esdorpen’ de es als akker gebruikten, de beekoever als hooiland en de...
Drentseweg 23 t/m 39
Rondom Appelscha was in de 17e eeuw het “Appelsche veld”, een gemeenschappelijk grondgebied. Dat strekte zich uit van Terwisscha, Wester Es, Aekinga, Boerenstreek en de zuidelijk gelegen zandduinen...
Oude School
Het is 1875 als timmerman Eisinga uit Gorredijk start met de bouw van deze school met onderwijzerswoning. Kostprijs 11.498 gulden. Vanaf 1886 stond hier de Openbare Lagere school van Appelscha-Boven,...
Sluiswachtershuis
In 1630 werd in Gorredijk begonnen met het graven van de Opsterlandse Compagnonsvaart en men heeft er ruim 200 jaar over gedaan om de gehele vaart bij stukje en beetje te graven tot hier aan...
Hoeve Damsluis en grenspaal
De Grensmarkering nabij het van rijkswege beschermde complex Damsluis, is exemplarisch voorbeeld van het type grensmarkering tussen Fryslân en Drenthe. De provinciegrenzen op...
Startpunt route Fochteloo
In het begin van de jaartelling was er al sprake van bewoning in Fochteloo. Weliswaar flink wat zuidelijker dan de huidige bewoning en dorpskern. Kort voor de tweede wereldoorlog hebben grondsporen...
Mardiek, Fochteler Verlaat met Sluiswachterswoning en de Compagnonslaan
De aanleg van het Fochtelooërverlaat en de geschiedenis van het huidige Singelfietspad.MardiekVerderop, voorbij dit sluisje, bij de straatnamenbordjes...
Panorama Tachtig bunder
U staat hier aan het einde van het Singelfietspad, de Kleine Singel. Dit fietspad ligt op een “zaan”, een zandrug in het hoogveen. In de bocht van dit fietspad hier even terug, staat een informatiepaneel...
De ijzeren ophaalbrug Ravenswoud
Ravenswoud heeft één rijksmonument, nl. deze ijzeren ophaalbrug over de Eerste Wijk. De brug ligt aan de westelijke rand van het dorp, ter hoogte van de kruising Compagnonsweg / Bokslootweg...
Fochteloërveen - Ravenswoud - De 7 - Uitkijktoren
Fraaie uitkijktoren in een bijzonder veengebied.
Fochteloërveen
Deze schijnbare savanne ligt op de grens van Friesland en Drenthe. Het is een van de laatste hoogveengebieden in West-Europa. De aanwezige kraanvogels geven het gebied een exotische aanblik.
Turfstrooiselfabriek en Vuurwerkfabriek
Ongeveer 3000 jaar geleden werd het klimaat in Nederland vochtiger. Hierdoor en door de lage ligging in het landschap kwam hoogveengroei op gang. De veenturven waren een belangrijke brandstof. Er was...
Weperbult aan de Helomaweg
Voor u ligt een heuvel, in deze omgeving een bult genoemd: De Weperbult. Het is de voormalige vuilstort. Jarenlang werd hier van heinde en ver de vuilnis naar toe gebracht. En van verre was...
Monument Taeke Schuilenga in Tiesingabosje
Dit fraaie bospad, waarlangs u naar dit monument bent gekomen, is de oorspronkelijke weg van Veenhuizen naar Oosterwolde. Dat is alleen nog te zien aan de mooie grote bomen langszij. In latere...
De Knolle en de Geitenmeijerij
In 1622 werd de buurtschap vermeld als “Knolle” en in 1664 als “Cnolle”. De plaatsnaam zou afgeleid zijn van de “knol”, benaming voor “zandheuvelrugje” of "uitpunt van een dijk". In de Schotanusatlas...
Kamp Oranje
Kamp Oranje 500 meter verderop ligt het kamp Ybenheer. De keuze van de plek had te maken met het naast de deur liggen van voldoende arbeidsmogelijkheden in en rondom het Fochtelooërveen:...
Kamp Ybenheer
De Community Fochteloo Initiatiefnemer Dorpsbelang Fochteloo, terreineigenaarde Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland en zorg- en logeerboerderij De Geitenmeijerij...
Het Kleine Veen
Teruggegeven aan de natuur Hoogveen wordt ónder water gevormd, maar bóven de grondwaterspiegel. Het bestaat vrijwel uitsluitend uit de resten van veenmos (Sphagnum), dat dikke...
De Vogel Ryd
IJstijd In lang vervlogen tijden, ver vóór de eerste bewoning en het oerbos, toen de laatste ijstijd zich terugtrok, bleef een grote onbewoonbare woestijn van keileem achter....
De Hoek
De Hoek Aan het eind van de 19e eeuw werd de “Rijdweg” (nu Rijweg-’t West) van Oosterwolde-Medhuizen doorgetrokken naar Fochteloo. Aan het begin van de 20e eeuw vormde zich rond...
De Tille
Methuizen Op de prachtige rustplektafel van de ABO, net over het bruggetje, staat het nodige over het streekje Methuizen. Dit deel valt onder Oosterwolde. De grens wordt getrokken...
Het Korhoen van Anne Woudwijk
Fochteloo kreeg als laatste van de dertien dorpen in de gemeente een kunstwerk. Het is ook het laatste granieten kunstwerk dat Anne Woudwijk (Drachten, 1952) maakte. Tijdens de onthulling op 14 november...
School, dorpshuis, Nobilis
In 1328 hebben zich 12 parochies afgescheiden van het graafschap Drenthe en zich aangesloten bij de “vrije Vriezen van Stellingwerf”. Zo ook de 14 boeren van de Fochtel. Nadien is er een kerk gesticht...
Kerkhof Fochteloo met klokkenstoel
Vroeger stond op het hoogste gedeelte van dit kerkhof een kerkje waarvan de contouren zijn gemarkeerd. Nu rest er alleen een kerkhof met een klokkenstoel.
Saksische boerderij
De Saksische boerderijen in Fochteloo hadden duidelijk een Drents kenmerk: een rechte nok van voor tot achter. Van oorsprong is het een langgerekt, driebeukig gebouw met de deel in het midden...
Mardiek, De Pôlle
De Pôlle Van oudsher tot aan ver in de 19e eeuw was Fochteloo een lintvormig landbouwdorp met veertien boerenplaatsen. De oudste (1656-1932) stond op Et Goortien als een Hallehuis...
Jacobahoeve
Rond 1900 kende het dorp Fochteloo nog een vijftal boerderijen van het zgn. type Hallehuis (vroeger vaak aangeduid als Saksisch), de meeste toen nog in de oorspronkelijke vorm uit de 18e eeuw....
Nationaal Gevangenismuseum
Nationaal Gevangenismuseum te Veenhuizen, waar de historie van het vroegere gevangeniswezen van de Rijks monumentale 19e-eeuwse Strafkolonie van de Maatschappij van Weldadigheid, onder leiding van generaal...
Maallust, Kaaslust en Piepers & Paupers
Rustpunt in de Historische wandel- en fietsroute met mogelijkheid te genieten van op oude en oorspronkelijke leest geschoeide nering van bierbrouwen, kaasmaken en het bereiden van snacks, alles gemaakt...
Boerderij Lycklamavaart 1
Het Drents-Friese grensgebied bestond rond 1800 voornamelijk uit uitgestrekte hoogvenen. In de 19e eeuw is men begonnen dit hoogveenpakket te exploiteren. Nadat het veen was gewonnen, werd het...
Schoolmeesterswoning, Anje Lok
Dit huis werd in 1937 gebouwd ten behoeve van het Hoofd van de naastgelegen lagere school. Het is gebouwd in dezelfde stijl, nl. het zakelijk expressionisme (‘Amsterdamse School’), en is een...
Voormalige Meester Lok school
De Meester Lokschool werd op 1 oktober 1930 in gebruik genomen, nadat er door de bevolking van ‘Appelscha-Derde Wijk’ (zoals Ravenswoud destijds werd aangeduid) al sinds 1881 werd gevraagd om...
Dorpshuis De Wijken Ravenswoud
Nadat er meer dan 25 jaar was gepraat over de wens om in Ravenswoud een eigen dorpshuis te hebben was het in 1981 dan eindelijk zover: Dorpshuis “De Wijken” werd gebouwd. Om het financiële plaatje...
Kunstwerk De Veengravers
Dit beeld van Wilma Burgers-Gerritsen uit 1979 is een eerbetoon aan de oorspronkelijke inwoners van Ravenswoud – ontstaan in de tweede helft van de 19eeeuw en ooit “Appelscha-Derde Wijk” geheten,...
Veenarbeiderswoning
Rond 1910-1914 werden er door de woningbouw-vereniging in Ravenswoud veel goedkope woningen gebouwd ten behoeve van de veenarbeiders die hun werk in de directe omgeving hadden. Velen trokken...
Menneweg
Binnen de twee ontsluitingswegen Menneweg (waar u nu staat) en Lycklamavaart liggen kavels van betekenis, de ontwikkelingsgeschiedenis is nog goed afleesbaar. Van woest en ledig hoogveen, door exploitatie...
Startpunt route Fochteloo
In het begin van de jaartelling was er al sprake van bewoning in Fochteloo. Weliswaar flink wat zuidelijker dan de huidige bewoning en dorpskern. Kort voor de tweede wereldoorlog hebben grondsporen...
School met den Bijbel
U kijkt naar de overkant: aan de Vaart ZZ 27 stond op de plaats van het huidige wooncomplex de eerste School met den Bijbel van Appelscha (1911). De linkerfoto is de oudste. De school bestond...
Het Groene Kruis
Een kruisvereniging is in Nederland een particuliere vereniging gericht voor het geven van voorlichting op het terrein van volksgezondheid, de bevordering van hygiëne, het voorkomen en bestrijden...
(Voormalig) Gereformeerde Kerk Appelscha
U kijkt over het paneel en over de vaart naar de apotheek. Links daarvan staat nu een modern kantoorpand. Maar daar stond eertijds het eerste Gereformeerde kerkgebouw van Appelscha met daarnaast...
Openbare Lagere School
Van Appelscha is bekend dat er op Terwisscha wellicht een kerkschooltje is geweest op gezag van het kerkbestuur van de Trefkerk. Meer zekerheid is er over het gegeven dat in de 18e eeuw op Aekinga...
De Vermaning
Mennonieten of Mennisten zijn de volgelingen van Menno Simons (1496–1561), die naast Luther, Calvijn en Zwingli (1525, CH) de enige Nederlandse kerkhervormer is. Menno Simons uit Witmarsum (Frl)...
Historische straatnamen
U staat bij de voormalige kleuterschool. In 1956 kwam er een wet die het kleuteronderwijs en de subsidiëring daarvan regelde. In 1985 kwam de Wet op het Basisonderwijs waardoor de kleuterscholen...
Smidslaantje
Het landschap in de Stellingwerven kent een netwerk van wegen en paden: handelsroutes, jaagpaden, kerkenpaden. Ze structureren het landschap en vertellen over gebeurtenissen en activiteiten...
Tourist Info Appelscha
Op ons informatiekantoor van Tourist Info Appelscha/ Z.O. Friesland treft u tal van informatie aan om uw vakantie compleet te maken. U kunt denken aan prachtige fietsroutes, wandelkaarten, informatie over bezienswaardigheden en leuke souvenirs. Loopt...
-
Donkerbroek - Bakkeveen - Haulerwijk | Stellingenpad: etappe 10
Donkerbroek - Bakkeveen - Haulerwijk | Stellingenpad: etappe 10
(28.1 km)Donkerbroek -
Oldeberkoop - Donkerbroek | Stellingenpad: etappe 9
Oldeberkoop - Donkerbroek | Stellingenpad: etappe 9
(17.5 km)Oldeberkoop -
Ureterp - Bakkeveen | Koningspad XL: etappe 11
Ureterp - Bakkeveen | Koningspad XL: etappe 11
(12.3 km)Ureterp -
Het Andere Friesland: Jubbega-Hoornsterzwaag-Oranjewoud
Het Andere Friesland: Jubbega-Hoornsterzwaag-Oranjewoud
(55.7 km)Jubbega -
Driewegsluis | wandelen langs de Turfroute
Driewegsluis | wandelen langs de Turfroute
(15.9 km)Nijetrijne
