Waterbeleefroute: Wetterwurkers

Beschrijving

Startpunt: Woudagemaal
Adres: Gemaalweg 1, 8531 PS Lemmer

Maak kennis met Wybe Minderts Peekema. Hij neemt je mee langs Waterbeleefroute Wetterwurkers. De route begint bij de Himpensermarpolder. Een plek met een duister verleden. Wybe vertelt waarom.

Bekijk de video

Bekijk archiefbeelden

Tussenstop 1: Wergea
Adres: Kerkbuurt 1, 9005NZ Wergea

Wergea, of Warga, is een klein dorp, maar vergis je niet; het dorp heeft een belangrijke plek in de Friese geschiedenis… Tot 1900 was de Wergeaster Feart, het water dat dwars door het dorp stroomt, namelijk een drukke verbindingsroute tussen Noord- en Zuid-Friesland. Het was een komen en gaan van schippersfamilies. En nog steeds varen er in het hoogseizoen soms wel 600 boten per dag door de smalle vaart! De vaart is al ver voor de middeleeuwen gegraven en om deze redenen een potentiële kandidaat voor de Wereld Erfgoedlijst. Wist je dat er ooit twee bruggen vlak na elkaar waren? De Wergeasters werden daarom ook wel ‘brêgewippers’ (brugwachters) genoemd. Door die drukte destijds deden de Wergeasters goede zaken. Vooral de bakkers. Het dorp telde tientallen bakkerijen om de schippers en hun familie van eten te voorzien. Diezelfde schippers mochten ook in het ‘pishokje’ bij de brug plassen in plaats van in de vaart. Het betonnen urinoir staat er nog steeds en is het kleinste rijksmonument van Nederland!

Tussenstop 2: Woonhuis schaatsmakerij Hoekstra
Adres: Nieuwe Hoek 4, 9005 NA Wergea 

Wanneer de vaart goed was dichtgevroren, konden de 26 schaatsmakerijen in het dorp aan de bak. Het schijnt dat ze de beste schaatsen van Friesland maakten. De fabriek van A.K. Hoekstra was in ieder geval de eerste schaatsenfabriek in Nederland en heeft van 1826 tot 1965 als familiebedrijf bestaan. In 1905 mocht Hoekstra zichzelf hofleverancier noemen. De schaatsen bevielen koningin Wilhelmina blijkbaar erg goed… Maar wat nog mooier is: amper vier jaar later werd de eerste Elfstedentocht georganiseerd! En weet je wie die won..? Nee..? Minne Hoekstra uit Warga. Op schaatsen van Hoekstra natuurlijk! De Nieuwe Hoek nummer 4 herinnert aan de bloeiperiode van de schaatsindustrie. Het in eclectische stijl gebouwde huis uit 1888 is officieel van ‘algeheel cultuurhistorisch belang’. Hoogstwaarschijnlijk van de hand van A.K. Hoekstra en gebruikt als bedrijfswoning van de schaatsmakerij. Op naar Warten!

Tussenstop 3: Museum Warten
Adres: Hellingpaed 9, 9003 LW Warten 

Museum Warten verhaalt over het leven in het veenland. Wybe vertelt over de Greidboerderij en het verhaal van kluizenaars Sietse en Maaike.

Bekijk de video

Tussenstop 4: Skûtsjemuseum
Adres: De Stripe 2, 9264 TW Earnewald

Wybe is helemaal in zijn element. Als fervent zeiler en skûtsjevaarder vertelt hij over het Aebelina skûtsje en het museum.

Bekijk de video

Bekijk archiefbeelden

Tussenstop 5: Bezoekerscentrum Nationaal Park de Alde Feanen
Adres: Koaidyk 8 9264 TP Earnewâld

Wolkom yn Earnewâld, het hart van Nationaal Park de Alde Feanen. Een laagveenmoeras zoals dit, zit vol met bijzondere planten en dieren, typisch voor een gevarieerd landschap met meren, veenplassen, trilvenen, rietlanden en moerasbossen. Het gebied is erg in trek bij vogels en elk jaar broeden hier honderden soorten hun eieren uit. In het voorjaar zie je er bijvoorbeeld kemphanen, grutto’s en wulpen, terwijl de winter de tijd is voor ganzen, buizerds, eenden en steltlopers. Het landschap is als het ware ‘getekend’ door de veenafgravingen die hier massaal plaatsvonden. Het is fantastisch om met een fluisterbootje of kano over de smalle waterweggetjes en door de dichte begroeiing te varen. Lopen of fietsen is natuurlijk ook mooi, maar varen is echt iets speciaals. Daarom is Earnewâld ’s zomers ook zo’n populaire watersportplaats. Ook de vloot van het jaarlijkse ‘skûtsjesilen’ komt door Earnewâld. Het dorp heeft zelf ook een gevaarlijk snel skûtsje! Daar weet Wybe alles van… Ga ook zeker even langs het bezoekerscentrum van het Fryske Gea. Het is het startpunt voor vele wandel-, fiets- en vaarroutes en ze kunnen je alles vertellen over de recreatiemogelijkheden in dit gebied. Ook als je een stukje wilt varen. Er is een fraaie expositie waar je op een interactieve manier leert over de ontstaansgeschiedenis, de flora en fauna, het beheer en de recreatie in dit gebied. Echt heel bijzonder zijn de webcams waarmee je, zonder hun rust te verstoren, in het nest van een ooievaar of bij een aalscholverkolonie kunt kijken. Trek zeker dit gebied in geniet van de prachtige natuur! Onze volgende bestemming is Petgatten de Feanhoop.

Tussenstop 6: Petgatten de Feanhoop
Adres: Kraenlânswei 1, 9215 VZ De Veenhoop   

Het natuurgebied Petgatten de Feanhoop is ook ontstaan door veenafgravingen. It Fryske Gea, verantwoordelijk voor het natuurbeheer in Friesland, heeft het gebied in 1996 ingericht als een aaneengesloten water- en moerasgebied, met speciale delen zoals Kraanlannen en de Bonnebuskepetten. Deze kun je bereiken vanaf It Polderhûs. Kraanlannen is een waterrijk moerasgebied vol petgaten, legakkers en broekbossen. Dat zegt je misschien weinig, maar het heeft alles te maken met het veen dat in de 16e eeuw werd afgegraven om als turf te dienen. Petgaten ontstonden door het uitbaggeren van veengrond en het uitgebaggerde veen werd op zogenaamde legakkers gedroogd. Broekbossen zijn weer het gevolg van het stijgende grondwater. Kraanlannen en broekbossen zijn dus ontstaan door toedoen van de mens. Toch krioelt het ‘r van het leven: wuivende riethalmen, de zompige grond van het moerasbos, het geluid van de vele rietvogels en soms een schichtige ree… Ach, wat is Friesland toch mooi! It Fryske Gea doet zijn best om dit moerasgebied te behouden. Lang geleden kwamen hier zelfs kraanvogels voor, maar hun leefgebied werd zo klein dat ze verdwenen. Maar er is hoop… Oplettende vogelaars hebben hun typische trompetgeschal weer waargenomen! Nu dit moerasgebied weer in oorspronkelijke staat is hersteld, verwacht men dat de terugkeer van de kraanvogel niet lang meer duurt. Een ander bijzonder dier heeft in 2014 een succesvolle rentree gemaakt, de otter. Het lenige en watervlugge zoogdier heeft de oversteek gemaakt vanuit Nationaal Park de Alde Feanen en kan hier prima aarden. Na de aanleg van een speciale fauna-tunnel is die oversteek een stuk veiliger. Dat vinden de steenmarter en de hermelijn blijkbaar ook, want ook zij gebruiken de tunnel. Als je eens een kijkje onder water wilt nemen, ga dan naar de vernieuwde expositie in Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden en maak een onderwatersafari door de Friese wateren.

Tussenstop 7: Windmotor bij De Veenhoop
Adres: Binnenringfeart, Veenhoop

Windmolens die het overtollige water rondpompen zijn er altijd geweest in Friesland. Bij de Himpensermarpolder zag je een traditionele Nederlandse windmolen, maar er zijn ook veel Amerikaanse, ook wel windmotor genoemd, om ze te onderscheiden van Nederlandse molens. De officiële naam is Hercules Metallicus. Deze metalen windmolens staan meestal in weilanden, verspreid door heel Friesland. De uit Duitsland afkomstige Hercules Metallicus is geïmporteerd door Rotterdamse handel-maatschappij R.S. Stokvis & Zonen. Deze werd hier in 1926 geplaatst. Net als Nederlandse windmolens bemaalt de windmotor een polder. Tot 1962 was dat ‘De Warren’ en na een grondige restauratie, bemaalt hij sinds 2000 de binnenringvaart van het gebied Petgatten De Feanhoop waar we net waren. In de tussenliggende jaren deed een elektrisch gemaal dit werk. Als je goed kijkt zie je dat een windmotor een of twee windvanen heeft zodat hij zich vanzelf op de wind richt. Een ander verschil met de Nederlandse molens zijn de wieken.  Een windmotor heeft namelijk een stuk of 30 gegalvaniseerde ijzeren bladen. Heel anders dan de vier wieken van hout en doek. De windmotor nabij De Veenhoop is in een zeer goede staat. Gelukkig is hij aangemerkt als ‘cultuurhistorisch en industrieel-archeologisch belang voor de geschiedenis van de industriële archeologie’, dus hij is nog lang niet uitgedraaid. We gaan nu naar het Damhûs.

Tussenstop 8: It Damshûs
Adres: Domela Nieuwenhuisweg 57, 9245 VC Nij Beets  

In openluchtmuseum It Damshûs beleef je de tijd van de turfafgraving tussen 1863 en ongeveer 1920. Wybe was dan beurtschipper, maar turfgravers hadden het echt zwaar.

Bekijk de video

Bekijk archiefbeelden

Eindpunt: Sudergemaal
Adres: Ripen 3, 9245 VG Nij Beets

Het eerste elektrische gemaal van Friesland staat vlakbij Nij Beets. Het Sudergemaal is het eindpunt van deze route.

Bekijk de video